Główne wyznania i ruchy protestanckie

Autor: Mateusz Wichary 

Dla przeciętnego nie-protestanta zorientowanie się w mnogości kościołów protestanckich może być trudne, porównywalne do orientacji w mnogości zakonów rzymskokatolickich dla nie-katolika. Warto dodać, że jedność i różnorodność w katolicyzmie i protestantyzmie wbrew pozorom wygląda podobnie.

Jedność w katolicyźmie a protestantyźmie

Teoretycznie kościół katolicki jest bowiem jeden. Wystarczy jednak zapytać przeciętnego katolika co myśli o Radiu Maryja i katolikach je popierających by dowiedzieć się, że istnieją zasadnicze różnice w zrozumieniu czym właściwie katolicyzm jest i kim dobry katolik powinien być. Dla jednych ekumenizm jest dobrem wskazanym przez II Sobór Watykański, dla drugich herezją. Dla jednych ludowa pobożność jest czymś czego nalezy się wstydzić, dla drugich samym bijącym sercem kościoła. Jedni chcą żyć Pismem, drudzy patrzą na to podejrzliwie. Jedni uważają protestantów za braci (odłączonych), inni za heretyków, którzy pójdą do piekła. Itd. itp.

Nie chcę przez to powiedzieć, że nie ma czegoś, co by wszystkich katolików łączyło. W sensie najbardziej ogólnym, wszyscy zostali ochrzczeni w tym samym kościele. Większość przeszła równiez przez I Komunię i ślub kościelny. Na tym jednak w zasadzie owa jedność się kończy.

Wszelkie głosy typu „katolicy nie komunikujący przynajmniej 1x do roku nie sa prawdziwie katolikami” z punktu widzenia protestanta nie sa miarodajne, bowiem gdyby tak było, to nalezałoby się spodziewać jakichś działań dyscyplinujących z ramienia kościoła. Nie może przeciez być tak, że członkami kościoła są ludzie, którzy nimi nie są. A więc, skoro są, to najwyraźniej mają do tego prawo.

Sedno

Z perspektywy protestanckiej jedność zasadza się bardziej na wierze niż uczestnictwie w sakramentach. Podstawy jedności szuka się więc w osobistych przekonaniach danej osoby czy konkretnego zboru czy kościoła(wyznania) protestanckiego, wyrażonych w wyznaniu wiary czy po prostu praktyce życia i nabożeństwa. Choć istnieje tu wielka różnorodność, jednak wspomniane gdzie indziej podstawowe dwie zasady protestantzymu ( formalna [co nas obowiązuje?] i materialna [czego uczy to źródło?], czyli: wierzymy w Pismo, które uczy nas o konieczności zaufania Chrystusowi, który daje nam zbawienie), praktycznie wpływają na poczucie jedności wszystkich protestantów na całym świecie. I jest to praktycznie bardzo skuteczne kryterium, ktore naprawdę daje poczucie duchowej jedności pomimo wielu kulturowych, narodowych i wszelkich innych różnic.

Wyznania i historyczne ruchy protestanckie ująłem w porządku chronologicznym ich powstawania:

Luteranie (kościół ewangelicko-augsburski) – założony przez Marcina Lutra (druga nazwa pochodzi od pierwszego wyznania wiary)
Reformowani (kościół ewangelicko-reformowany lub kalwiński – od wielkiego reformatora Jana Kalwina). Do kościołów reformowanych nalezą również prezbiterianie – ruch początkowo szkocki i holenderski, obecnie działający na całym świecie.
Anglikanie – narodowy kościół Anglii, w którym przeplatają się tradycje katolickie, kalwińskie i obecnie charyzmatyczne.
Mennonici – ruch wywodzący się z anabaptyzmu; nazwa pochodzi od Menno Simonsa, organizatora ruchu.
Purytanie – pierwotnie ruch w anglikanizmie, nawołujący do radykalniejszych zmian; następnie – określenie wszystkich protestantów o surowej, kalwińskiej pobożności.
Baptyści – ruch powstały wśród purytan, ale różniący się co do chrztu (na wyznanie wiary; nie niemowląt).
Pietyści – ruch wewnątrz luteranizmu, pielęgnujący osobistą pobożność, odpowiednik w dużej mierze purytan w Anglii.
Metodyści – wyznanie powstałe jako pokłosie I Wielkiego Przebudzenia, dzięki działaniu Jana Wesleya.
Ruchy braterskie (w Polsce: Wolni Chrześcijanie) – wyznania powstałe w XIX w. Główne cechy to premilenijna eschatolgia i brak pastorów.
Kościół Chrystusowy – ruch odnowy w XIX w; obecnie wyznanie obecne również w Polsce.
Adwentyści – kościół na pograniczu protestantyzmu powstały w XIX w. Główne cechy to wiara w sobotę jako dzień odpoczynku zamiast niedzieli, nacisk na zdrowy sposób życia i dziwna nauka o Świątyni w niebie.
Zielonoświątkowcy – kościół charyzmatyczny powstały na początku XX w.

Ruchy nie będące protestantami, a czasem mylnie za nie uznawane:

Unitarianie (bracia polscy) – ruch antytrynitarny, powstały w czasach Reformacji.
Świadkowie Jehowy – ruch badacki, początkowo spekulujący odnośnie eschatologii, następnie całkowicie zmieniający swa naukę (również antytrynitarnie).
Świecki Ruch Misyjny „Epifania” – odłam Świadków Jehowy, wiernych Russellowi (założycielowi).
Mormoni (Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dnia Ostatniego) – ruch powstały w XIX w., o bardzo dziwnych poglądach.
Branhamowcy – antytrinitarny ruch charyzmatyczny, wierzący w różne dziwne nowe objawienia.

Istnieje sporo kościołów niezrzeszonych, które są w swym charakterze protestanckie. Testem protestanckości jest nauka o Trójcy, grzechu oraz Reformacyjne „sola.” Warto upewnić się szczególnie co do Sola Scriptura (zazwyczaj ruchu pseudoprotestanckie mają jakieś nowe źródła objawienia – np. Mormoni, Świadkowie, Branhamowcy – które wykrzywiają ich doktrynę).